RAM (werkgeheugen)

RAM (Random Access Memory) is een extra snelle opslagplaats voor je CPU. In het werkgeheugen wordt tijdelijk data opgeslagen waar de CPU snel bij moet kunnen komen.

Wat doet werkgeheugen precies?

Stel je voor dat je pc een groot kantoor is. De CPU is de manager, en de harde schijf/SSD is het archief met alle documenten. RAM fungeert dan als het bureau van de manager, waar hij snel bij de documenten kan die hij op dat moment nodig heeft.

Zodra je een programma start (bijv. Word of een game), wordt de data die direct nodig is naar het RAM gekopieerd. Zo kan de CPU die data razendsnel oppakken en verwerken. RAM is ontzettend snel, maar verliest zijn inhoud zodra je de pc uitzet. Daarom moet alles wat belangrijk is (zoals je opgeslagen documenten) naar je harde schijf of SSD worden geschreven.

Hoe meer RAM je hebt, hoe meer data je tegelijkertijd in dat ‘bureau’ kwijt kunt. Te weinig RAM zorgt voor vertragingen, omdat de CPU dan alsnog heen en weer moet naar het trage archief.

Snelheid

De snelheid van RAM wordt bepaald door een combinatie van factoren:

1. Kloksnelheid (MHz of MT/s): Hoeveel megatransfers per seconde kan je geheugen uitvoeren?

2. Timing/latency: Hoeveel tijd duurt het voordat het RAM kan reageren op een verzoek? (CAS Latency en andere timingwaardes)

3. Type: DDR4, DDR5, of nog ouder – elk type heeft zijn eigen karakteristieken voor bandbreedte en timings.

Hoe hoger de bandbreedte en hoe strakker de timings, hoe sneller de gegevens binnenstromen en weer weggeschreven kunnen worden.

MHz of MT/s?

De snelheid van RAM werd lange tijd uitgedrukt in MHz (megahertz). Tegenwoordig zie je vaak MT/s (megatransfers per seconde). Beide termen worden nog steeds gehusseld, wat kan verwarrend zijn.

DDR (Double Data Rate): Bij DDR-geheugen (DDR4, DDR5) worden er twee data-overdrachten gedaan per kloksignaal. Dus bij 1600 MHz (klokfrequentie) zijn er effectief 3200 MT/s (megatransfers per seconde).

MT/s is preciezer voor DDR-geheugen omdat het aangeeft hoeveel data-overdrachten er echt plaatsvinden. Als je dus een RAM-kit ziet met “3200 MHz”, bedoelt men vaak eigenlijk “3200 MT/s” (en ~1600 MHz klok).

Timing

Timing (ook wel latency genoemd) verwijst naar de vertraging tussen het moment dat er een verzoek wordt gedaan aan het werkgeheugen, en het moment dat het RAM kan antwoorden. Een veelgenoemde waarde is CAS Latency (CL). Dit is de tijd die RAM nodig heeft om een kolom in het geheugen te selecteren en de data daaruit te leveren.

Een hogere kloksnelheid is mooi, maar als de latency extreem hoog is, kan het voordeel kleiner worden. Andersom geldt dat lagere latency prima is, maar als je basissnelheid laag is, heb je alsnog niet de beste performance.

• Voorbeeld: DDR4-3200 CL16 kan sneller zijn dan DDR4-3000 CL15, omdat de hogere kloksnelheid (3200 MT/s) de net iets hogere latency (CL16) kan compenseren.

  
  

Kortom, zowel MT/s als latency zijn belangrijk. Vaak is het een zoektocht naar een mooie balans tussen beide.

Cache (gebufferd vs. ongebufferd geheugen)

In de wereld van RAM zie je soms termen als ‘Registered’ (RDIMM) of ‘Buffered’ geheugen en ‘Unbuffered’ (UDIMM).

Gebufferd (Registered) geheugen wordt vooral in servers of werkstations gebruikt. Er zit een extra registerchip op de module die het signaal van de geheugencontroller ‘buffert’. Dit reduceert de elektrische belasting op de geheugencontroller, waardoor je meer RAM-sticks stabiel kunt gebruiken.

Ongebufferd (Unbuffered) geheugen is het gewone RAM dat je in standaard desktop-pc’s vindt. Het is direct verbonden met de geheugencontroller, wat meestal prima werkt zolang je niet 128 GB in 8 sticks wilt proppen (zoals in high-end servers).

Dit heeft ook gevolgen voor de prijs: Registered RAM is over het algemeen wat duurder, maar cruciaal voor systemen die héél veel geheugen nodig hebben en 24/7 stabiel moeten draaien.

ECC

ECC staat voor Error-Correcting Code. Dit geheugen kan kleine foutjes (bit flips) in data detecteren en corrigeren. Ideaal voor servers en kritieke toepassingen, waar data-integriteit belangrijker is dan alles. ECC-ram heeft extra bits waarmee fouten worden opgespoord en (deels) hersteld.

• Voor- en nadelen:

  • Voordeel: Minder kans op crashes, data-corruptie of storingen.

  • Nadeel: Iets hogere kosten, en je moederbord en CPU moeten het ondersteunen.

    
    

Voor de meeste thuisgebruikers of gamers is ECC niet nodig, maar in professionele omgevingen is het vaak onmisbaar.

Aansluiting

De vorm en aansluiting van RAM zijn afhankelijk van het type systeem:

1. DDR-versies

   • DDR3 (zeer verouderd), DDR4 (verouderd), DDR5 (het nieuwe normaal). Elk type is fysiek én elektrisch anders, dus ze zijn niet uitwisselbaar.

2. DIMM vs. SO-DIMM

   • DIMM: Dit gebruik je in de meeste desktop-pc’s.

   • SO-DIMM: Een kleinere variant voor laptops.

3. Channels en lanes

   • De meeste moderne moederborden hebben dual-channel of zelfs quad-channel. Dit betekent dat je (bij dual-channel) twee identieke RAM-sticks gebruikt om de bandbreedte te verdubbelen. Plaats ze in de juiste sleuven (meestal twee van dezelfde kleur) op je moederbord.

4. Plaatsing en verdeling

   • Voor de beste stabiliteit is het aan te raden om RAM-sticks van dezelfde kit en snelheid bij elkaar te gebruiken. Mix je oude en nieuwe modules, dan kan het moederbord terugschakelen naar de laagste gemeenschappelijke snelheid of timing, of kan het zelfs instabiel worden.

     
     

Hoeveel RAM is genoeg?

Dit is een erg lastige vraag om te beantwoorden. Elke toepassing vereist een andere hoeveelheid werkgeheugen, en vooral in de wereld van videogames verandert de norm ongelofelijk vaak.

Zoals de huidige markt ligt, is 16GB voor de nabije toekomst ruim genoeg voor licht kantoorwerk, en het minimum voor games. 32GB is een mooie hoeveelheid voor de meeste games, en als je écht op de toekomst wilt voorbereiden en maximale prestaties wilt bereiken, is 64GB een mooie capaciteit.

In het kader van snelheid is een minimum van 5600 MT/s een mooie hoeveelheid. Voor het beste-van-het-beste kan je voor 6800 MT/s geheugen kiezen.

Conclusie

RAM vormt het snelle kortetermijngeheugen van je computer, essentieel voor soepele prestaties. Let bij het kiezen van je werkgeheugen op de kloksnelheid (MT/s), timing (latency) en het type DDR dat je moederbord ondersteunt.

Overweeg ook of je ECC nodig hebt (waarschijnlijk niet als je gewoon thuis aan het gamen bent) en of je een dual-channel-opstelling wilt. Plaats je modules correct, en je systeem zal je danken met vlotte laadtijden en minder gehaper.

Uiteindelijk bepaalt RAM deels hoe ‘vrij’ je CPU kan opereren. Met genoeg (en snel genoeg) werkgeheugen kan je pc de meest veeleisende taken aan zonder in de stress te schieten. Of het nu gaat om een heftige game, het bewerken van gigabestanden, of het open hebben van 47 Browsertabjes.